Tatar yemekleri sergisi

Bulgaristan 2008 tebreşinden

solda cantık, üstte çibörek, altta köbete, sağda börek

Altta Bulgaristan dobriç curtluk köyü 2009 tebreşi tatar yemeklerinden örnekler

alt sırada sağdan sola cevay cantık, cevay cantık, kalakay, kobete, kobete
üst sıra sağdan sola peş lokum, okunamadı

KOBETE kelimesinin etimolojisi hakkında düşünceler

 

Kobetenin dilbilimsel kökeni olarak iki görüşle karşılaştım şimdiye kadar, 

Kobaymak : gösteriş yaparak şişinmek kelimesinden geliyor

Kopteş : göbekli kelimesinden geliyor

kop et çok et ile açıklamaya çalışanlar da var

Ancak bu etimolojik bağlamlardan çok daha akılcı ve anlamlı görünen KABAT kelimesinin KOBETE kelimesinin kökeni olduğunu düşünüyorum.

“KABAT” sözcüğü  KAT,KATMAN anlamına gelmektedir.

KABAT kelimesinin başka lehçelerdeki şekilleri ve anlamlarına bakalım

QABAT: defa, kere, kez, yeniden, tekrar, kat (Tatatrca)

QABAT: kez, sefer, beraber, birlikte, katman (kzk)

QABATTAV: Birbiri üzerine koymak, kıvırmak, ikiye katlamak (kzk)

EQI KABAT: hamile, gebe (Kazakça)

QOS QABAT: iki kat, çift kat (Kzk)

KABAT/KAVAT: kat (kırgızca)

Nogaycada kullanım şekilleri

Kаbаt, kаbаt-kаbаt, kаbаtlаw,  kаbаtlаndıruw, kаbаtlаnuw, kаbаtlı, kаbаtsız

üşkаbаtlı üy

аstkı kаbаtın аluw

eki kаbаt etip kаytаruw

kаbаt-kаbаt söylеp

eki kаbаtlа

Ngy. Toğız qabat torqadan Toqlışaqtın terisi artıq.

Ngy:   Yetimnin qarnı yetik qabat. İÇ33

Kzk:   Jetimnin qursağı jeti qabat. Zİ 295

Krm:   Öksiznin qarnı doqızdır. NB302

Ayrıca Kuban Nogaylarında katmanlı olarak yapılan ekmeğe KABAT ÖTPEK denilmektedir.

Nogay, Kırgız, Kazak lehçelerinde KABAT-KAVAT-QABAT şeklinde söylenebilen kelimenin “KOBETe” şekline de dönüşebileceği açıktır.

Qabat kelimesi söylenirken zaten q harfi tatarcada gırtlağın gerisinden oldukça kalın söylenir ki ilk a harfinin yuvarlaklaşıp o ya dönüşümüne yol açabilir,

Yine en sondaki T harfi oldukça ince söylenir ki bu da ikinci a harfinin e harfine dönüştürebilir.

Kazak tarihinde NOGAYLI DEVRİ-NOGAYLI ZAMANI denilen bir devirde Kazaklar Nogayların içinde yer alıyorlardı, Bilahare Nogaylardan ayrılan gurup, ayrılıp giden anlamında Kazak olarak adlandırıldı. Kazakçada KATLAMA=KABATTAW şeklinde ifade edilir, KATMANLI=KABATTI şeklinde ifade edilir, KABATTI / KABATTAW=KOBETE dönüşümüyle o dönemden kalma bir adlandırmada olabilir.

Nafiz GÖNLÜŞEN

Çiböreğin etimolojisi hakkındaki yazımız için tıklayın

http://tataryemekleri.blogspot.com.tr/2014/06/cigborek-mi-etimolojisi-dil-bilimsel.html

ÇİĞBÖREK Mİ? ETİMOLOJİSİ - DİL BİLİMSEL KÖKENİ NEDİR?

Öncelikle var olan tezleri inceleyelim.

• 1-Çİ BÖREK: güzel börek demektir diye başlayan yaygın bir efsane var, Bu efsane Kıpçakçada çi güzel demektir diye başlıyor, ancak ben çi kelimesinin güzel demek olduğunu hiç duymadım, işitmedim. özellikle sordum soruşturdum, atalarından duyanı bilenide görmedim.aşağıda adresini vereceğim Kuman-Kıpçak sözlüğü başta kodeks kumanikus olmak üzere tam 8 kıpçak sözlüğü ve gramer kitabından alıntılanmış üzerine kıpçakça yazılmış 9 kitaptaki kelimeler eklenmiş hiç bir yerinde Çİ = güzel eşitliğini bulamıyoruz. 

Bu bir efsaneydi bu sözlük bu efsaneyi bitiriyor.sözlüğün adresi bu, bir tarih hazinesi, 17 kitap hemen hemen her biri bir başka ülkenin kütüphanesinde bulunmuş, okunmuş, incelenmiş, süzülmüş bize sunulmuş, incelediğinizde tatarcamızın, nogaycamızın köklerini bulacaksınız. 

 http://tufar.com/SanalBaba/Kipcak%20Turkcesi%20Sozlugu%20TDK%202007%202.%20Baski/Kipcak%20Turkcesi%20Sozlugu%20(TDK).snbb.pdf

• 2- ÇİĞ BÖREK: içi çiğden konduğu için ÇİĞBÖREK denmiştir şeklinde başlayan bir açıklama yapılıyor, hangi böreğin, yemeğin eti, içi çiğden konulmuyor? tam bir saçmalık, Asıl içinin kavrularak konulmasıdır sıradışı olan, kavrulmuş börek diye bir böreğimiz olsaydı içinin kavrulması nedeniyle sıradışı olduğu için anlamlı olabilirdi, Zaten kavurmaböreğin isminin bu yüzden kavurmabörek olduğunu düşünüyorum, Çünkü diğer tüm hamurişlerimiz çiğden yapılır (çok katlılığı yüzünden görece kalın olan ve farklı içler konulabilen köbeteyi zaten ayrı bir kategoriye almak gerekiyor)

Ayrıca ÇİĞBÖREK şeklindeki telaffuz Türkiyeye hastır, Türkçe anlamlandırma güdüsü ile ortaya çıkmış bir şekildir, Türkçenin ağırlığı hissedilmeyen Romanyada örneğin ŞUBEREK şeklinde telaffuz edilir ki, Ne çiğden eser vardır, ne börekten. Özellikle tat bölgesinde Türkiye türkçesinin baskılaması çokça hissedilmesine rağmen Kırımda bile çuberek telaffuzu yaygın olarak kullanılıyor.

Kavurma börek hariç tüm böreklerin içinin zaten çiğ olması ve telaffuzun Türkiyeye has olması da bu ikinci tezi çürütüyor.

• 3- ŞIR BÖREK: Genellikle kafkasya orjinli Nogaylarının kullandığı telaffuz şeklidir, Mantıklı bir açıklamadır, Ses taklidine dayanan bir orjinle açıklanır, çibörek yağa atıldığında çıkan sesi baz alır, A ncak bu şekilde Tatar-Nogay dilinin gerçekleri ile uyuşumlu değil, çünkü dilimizde R harfi düşmez, tam tersine R harfi birazda üstüne basıla basıla sert bir şekilde telaffuz edilir, Şirbörek olsa şirbörek olarak kalırdı, hiç bir şivede R harfi düşmezdi, 

Dilimzdeki R harfinin düşmemesi gerçeği ve diğer şivelerdeki telaffuz şekli bu tezi de çürütüyor.

(NOT: ses taklidi olayının şırböreki açıklayamasada şırbörekin karaim ve kırımçaklardaki isimi olan ÇIRÇIR kelimesini açıklayabileceğini göz ardı etmemek gerek)

• Bu üç tezi inceledikten sonra sözünü ettiğim kıpçak sözlüğüne baktığımızda 54. sayfasında ÇUBEREK(ŞUBEREK) telaffuzunu çok yakın şekliyle buluyoruz.çüprek (I) Bez. paçavra (Gİ. KF. MS)çiprek. çöpreg, çöprek (I),çüprek (II) Elbise, hırka (Kt, TA)cübrek, çübrek. çöprek (El) 

 4- ŞUBEREK, ÇUBEREK, ÇİBEREK, ŞİBEREK

• NOGAY ATASÖZÜ: Avızı şüberek bolsa, köpten tozgan bolar edi - Ağzı kumaş olsa, çoktan eskimişti

• KAZAK ATASÖZÜAdam körki şuberek, Agaş körki japırag - Adamın güzelliği kumaş, Ağacın güzelliği yaprak

• Kazakçadan kullanış örnekleri:  Bazardan jartı kez kızıl şuberek satıb aldım - pazardan yarım kulaç kızıl kumaş satınaldım, Şüberek-ke tüyüw “kumaşla sarmak”, agaşka şuberek ilmek - ağaca kumaş bağlamak

• şuberek örneklerden de anlaşıldığı gibi kumaş, bez, ipek gibi manalara gelmektedir yine bir kazakça yazıda muska yapılırken ayetlerin yazıldığı kağıdın katlanıp "şuberek" yani kumaş ile kaplandığı anlatılıyorbizim şuberek veya şibörek de kıyma çok ince açılmış hamur ile kaplanmakta

• Bir manav çiböreğine göre gerçektende tatar çiböreği kumaş kadar incedir, çiböreği çibörek yapan özelliklerden birisi de kumaş gibi ince açılmasıdır.

• İhtimalen Şırbörek, Şuberek, Çiberek, Çuberek, Çiborek, şibörek gibi isimlerle anılan aşımız "ince kumaş" gibi bir anlamdan türemiş olabilir,Ve bu tarz kullanım şuberek kelimesinin kumaş anlamını zaman içinde kullanımdan kaldırmış olabilir

• Bohça kelimesinin poğaçaya dönüşmesi bu tür bir isimlendirmenin olabileceğinin dilde yaşayan şahididir.Bohça bilindiği gibi elbise, çamaşır, kumaş gibi materyallerin içine konduğu bir kumaş parçasıdır, Sarma kelimeside bu çerçevede düşünülebilir, Şüberek kelimesinin kazakçadaki anlamlarından biride mendildir,  şibörek yapmak için açılan hamur parçasıda yaklaşık bir mendil büyüklüğündedir.

• Gerçekten de şibörek tatar aşları içerisinde kumaşa en çok benzetilebilecek olanıdır, Hele yağı süzdürülüp hafif soğuduktan sonra elinize alıp salladığınız da bir kumaş gibi sallanmalı elinizdeki çibörek, ikiye katlanabilmeli, zaten tatar usulünde çibörek ikiye katladıktan sonra yenir.Ayrıca şüberekin iyi pişmesi için kumaş inceliğinde açılmasıda gerek, çünkü yağ çekmemesi için çok kızgın yağda onbeş saniye kadar kısa bir zamanda pişmesi gerek, şüberek şuberek inceliğinde açılmalı.

• çibörek,çiğbörek daha çok Türkiyedeki telaffuzudur Romanyada ise şibörek ve şuberek şeklinde telaffuz edilmektedir.

• şuberek(çuberek)(çiprek. çöpreg, çöprek, cübrek, çübrek) =kumaş açıklaması varken sözünü ettiğim diğer 3 etimolojik izah pek inandırıcı gözükmüyor.

• Bu konudaki bizim tezimiz de budur
• Nafiz Gönlüşen

• bu arada google şuberek - çuberek - çüberek yazıp arattığınızda Romanya ve Kırımdan sayfalara ulaşabilirsiniz.
• Türkçede ki ÇÖREK kelimeside ÇÜBEREK - ÇUWEREK - ÇÖVREK - ÇÖREK gibi bir gelişim izlediğini de düşünebiliriz. 
• http://tataryemekleri.blogspot.com.tr/2011/11/suberek-cuberek-ciberek-ciborek.htmladresinde bu konuda ilginç bir yazı bulacaksınız.
• Son olarak Kırgızcadaki Cüpürek-Capırak (YAPRAK) benzerliğine dikkatinizi çekmek istiyorum.

• Proto-Türk: * čepürekAltaic etymology: Altaic etymology Altay etimoloji: Altay etimolojiMeaning: 1 rag, patch 2 worn, used clothingAnlamı: 1 bez, yama 2 yıpranmış, kullanılmış giyimRussian meaning: 1 тряпка, лохмотья 2 изношенная одежда Rus anlam: 1 тряпка, лохмотья 2 изношенная одежда

1 Eski Türk: hindistancevizi (belki = čöpre) 2 (OUygh.) Karahanlı: Çopur-čepür hindistancevizi (~ čübrä) 2 ( MK ) 1 Tatar: čüpräk 1Orta Türkçe: (OKypch.) čüprek 1 ( Houts. )Turkmen: čüprek 'oakum' Türkmen: čüprek 'üstüpü' 1 Khakassian: sübrek 1 Şor: šübürek 1Oyrat: čeberek, čibirek  1Kirghiz: čüpürek, čüpürek-čapɨraq  1 Nogay: šiberek, šüberek 1 Başkır: sepräk 1 Karaim: čiprek, ciprek, čüpräk  1 Karakalpak: šüberek  1 Kumuk: čüpürek 

Comments: EDT 398, VEWT 118 (confused with *čöp 'dirt'), Аникин 677. Yorum: EDT 398, VEWT 118 (ile karıştırılmamalıdır * Çöp 'kir'), Аникин 677. Perhaps (as suggested in EDT 398) connected with Karakh. Belki Karakh ile bağlı (önerilen EDT 398). ( MK ) čöpür 'goat's hair', Chag., Turkm. ( MK ) Çopur 'keçi saç/kıl', Chag, Turkm. čöpür id. Çopur id.

Nafiz GÖNLÜŞEN